نشریه پژوهش های گردشگری و توسعه پایدار
سال چهارم شماره 1 (پیاپی 13، بهار 1400)

زنجیره ارزش صنایع دستی، یک سیستم اقتصادی شامل مجموعه‌ای از فعالین و فعالیت‌های تجاری است که کسب وکار آن‌ها در امتداد یکدیگر، موجب تکامل و تجارت محصول، از تولید کنندگان ابتدایی به مصرف‌کنندگان نهایی می‌شود و برای هر یک از فعالان شبکه، ارزش اقتصادی خلق می‌کند. از طرفی، صنعت گردشگری نیز به عنوان نزدیکترین صنعت به صنایع‌دستی است که می‌تواند در جهت ایجاد و گسترش بازار صنایع‌دستی، نقش حیاتی ایفا کند. زیرا که خرید سوغات از مهمترین و محبوبترین فعالیت‌های گردشگران محسوب می‌شود و حدود 33% کل زمان سفر، صرف خریدکردن شده و از طرف دیگر، سوغات به شکل صنایع‌دستی، بسیار مورد علاقه گردشگران، به خصوص گردشگران با سطح درآمد بالا است. هدف این پژوهش ایجاد موقعیت‌ها و فرصت‌هایی برای مردم محلی و قادر ساختن آن‌ها به مشارکت در بخش گردشگری و کمک به تولید کنندگان محلی در فراهم آوردن کالاها و خدمات لازم و کاهش مقادیر واردات آن محصولات می‌باشد. این تحقیق کاربردی، ساختار زنجیره ارزش صنایع دستی را در روستای متکازین با روش اسنادی و میدانی در سال 1399 تحلیل نموده است. پردازش و تحلیل اطلاعات با استفاده از نرم‌‌افزارهای SPSS V.23 و Smart PLS V.3 صورت گرفت. این مطالعه مجموعا در 4 بخش کلی؛ 1- تهیه پرسشنامه تعیین زنجیره ارزش صنایع دستی بر گردشگری روستایی. 2- تکمیل پرسشنامه توسط خبرگان (اساتید، کارشناسان سازمان های مرتبط، صنعتگران). 3- تحلیل و آنالیز داده ها و 4- شناسایی موثرترین عوامل بر توسعه گردشگری روستایی؛ انجام شد. فرضیه تاثیر زنجیره ارزش صنایع دستی در توسعه گردشگری روستایی با ضریب رگرسیون 0.749 تایید گردید. نتایج نشان می‌دهد دو فعال این زنجیره یعنی تولید کننده و تسهیلگر دولتی بالاترین تاثیر مستقیم و مثبت را در توسعه گردشگری روستایی داشته و دو فعالیت تامین مواد اولیه و تکمیل (بسته بندی) اثرات منفی و معکوس بر توسعه اقتصاد گردشگری داشته است. طبق نتایج، ضریب تاثیر دو سطح فعالین عمده فروش و خرده فروش مقدار اندک و کم ارزشی بوده که در واقعیت نیز حضور فیزیکی بازرگانان و فروشگاه‌های فیزیکی و مجازی، بازارچه‌های دایمی و محلی و شبکه‌های توزیع و پخش در منطقه کمرنگ می‌باشند و فروش این محصولات محدود به نمایشگاه‌های فصلی و سفارشات جزیی بوده است و لزوم بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و تجارت الکترونیک جهت توسعه بازار مشهود و ضروری است.

هدف از این تحقیق بررسی موقعیت راهبردی توریسم ورزشی در مناطق روستایی خراسان شمالی با استفاده از مدل تحلیلی سوات بود. برای جمع آوری داده ها از مطالعه اسناد، مدارک و مطالعه پیشینه و از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد که روایی آن توسط اساتید صاحب نظر و پایایی آن با استفاده از ضریب همبستگی کرونباخ (a= 0.86) تایید شد. در مجموع 110 نفر شامل کارشناسان مدیریت ورزشی، روسای هییت های ورزشی بومی و محلی، کارشناسان گردشگری و مدیران آژانس های مسافرتی به عنوان نمونه انتخاب شدند. با تحلیل انجام شده گردشگری ورزشی استان خراسان شمالی در 4 مولفه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، زیست محیطی و ساختار سازمانی بررسی شد. برای تجزیه وتحلیل داده ها از آمار توصیفی، آمار ناپارامتریک دوجمله ای استفاده شده است. تجزیه و تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید ها نشان داد، وضعیت راهبردی گردشگری ورزشی در مناطق روستایی استان خراسان شمالی در موقعیت  SOدارای کشیدگی بیشتری می باشد و به راهبردهای تهاجمی _رقابتی نزدیک تراست. نتیجه کلی تحقیق نشان داد مسیولین استان باید با بهره گیری از  نقاط قوت و فرصت های گردشگری ورزشی، آنها را شناسایی و به سمت این راهبردها گام بردارند.

غارهای علیصدر وقوری قلعه واقع در رشته کوه های زاگرس به عنوان پدیده های زمین شناسی (ژیومورفولوژیکی) به واسطه دارا بودن امتیاز رقابتی زیبایی شناختی فرصت خوبی برای جذب گردشگر و به موازات آن ارتقا سطح زندگی اهالی جامعه میزبان هستند. نکته ای که حایز اهمیت است پایدار بودن توسعه در این مناطق است چرا که به دلیل اهمیت این موضوع سال 2017 به نام سال جهانی گردشگری پایدار نامیده شد. بر اساس مطالعات انجام شده مولفه های لازم برای حصول به ژیوتوریسم پایدار شناسایی شد و جهت پاسخگویی به سوال اصلی تحقیق سوالهایی بر این اساس تنظیم شد. جهت حصول به ژیوتوریسم پایدار به عنوان زیر مجموعه اکوتوریسم عوامل زیرساخت ها، در آمدزایی مردم محلی، حفاظت از میراث طبیعی و محیط زیست و در انتها رضایت مندی گردشگران در قالب پرسشنامه مورد سوال قرار گرفت. این تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی است که با استفاده از نرم افزار SPSS به تحلیل معیارها پرداختیم و با استفاده از رتبه بندی فریدمن عوامل داخلی و خارجی هر دو سایت را ارزیابی کردیم و به مقایسه آنها پرداختیم تا بدین وسیله به ارزیابی وضعیت موجود آنها بپردازیم. از یافته های پژوهش پس از بررسی زیر معیارهای عوامل داخلی و خارجی دو سایت چنین بر می آید که توسعه ایجاد شده در دو سایت اگرچه موجب جذب تعداد قابل توجهی گردشگر شده است ولی اقدامات انجام شده در راستای دستیابی به توسعه پایدار نبوده است واین امر در بخش توسعه غار علیصدر بیشتر صدق می کند چرا که غار قوری قلعه به میزان بسیار کمی توسعه یافته و مقایسه وضعیت کنونی دو غار می‎تواند رهنمون ما در پیش گرفتن روش صحیح و اصولی توسعه با رعایت اصل پایداری آن هنگام توسعه غار قوری قلعه باشد و به ما کمک کند تا مانع تخریب های احتمالی بعدی هنگام توسعه سایت ها و در مرحله بعد از توسعه هنگام بهره برداری از سایت ها از جانب گردشگران و مردم محلی شویم علاوه بر آن در برنامه ریزی های خود توجه خاصی به فراهم نمودن بستر اشتغال زایی افراد بومی داشته باشیم و همچنین تا حد ممکن خسارات وارد بر سایت ها را جبران کنیم. نکته آخر این که توسعه اصولی و پایدار شانس این دو سایت و سایت های مشابه را برای ثبت جهانی به عنوان میراث طبیعی افزایش می دهد.

برنامه‌ریزی، مدیریت و توسعه صنعت اکوتوریسم در راستای فعالیت‌های محیط زیستی به‌عنوان یک فرصت برای مدیران و مسیولان تصمیم‌گیر در راستای جذب گردشگر و بهبود فعالیت‌های اقتصادی محسوب می‌شود که پژوهش حاضر با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و مدل AHP به مکانیابی و اولویت‌بندی پهنه‌های بوم گردشگری شهرستان دالاهو در استان کرمانشاه در راستای ارایه طرح‌های جامع گردشگری، پهنه‌پندی، اجرای پروژه‌های سودمند و برنامه‌ریزی شده در ارتباط با جذب گردشگر و دستیابی به درآمد قابل توجه و ایجاد اشتغال پرداخته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که شهرستان دالاهو از لحاظ مکانیابی، پتانسیل فعالیت-های کوهنوردی، دامنه‌نوردی، ورزش‌های زمستانی، ورزش‌های آبی، طبیعت درمانی و طبیعت‌گردی را دارا می-باشد. همچنین از لحاظ اولویت‌بندی، فعالیت‌های ورزش‌های آبی و طبیعت درمانی به ترتیب اولین و دومین جایگاه محبوبیت را در بین جامعه آماری باتوجه به نظرات پرسشنامه‌ای آنان به خود اختصاص داده است. نتایج کلی گویای سهم 44/87 درصدی مساحت این شهرستان و پتانسیل بالای آن از نظر فعالیت‌‌های اکوتوریسمی می‌باشد که می‌تواند جایگاه مهمی در طرح‌های جامع گردشگری استان داشته باشد.

امروزه در بازارهای رقابتی، برند یک الزام استراتژیک است که سازمان‌ها را در جهت خلق ارزش بیشتر برای مشتریان و همچنین ایجاد مزیت‌های رقابتی پایدار و کسب رضایت مشتریان، کمک می‌کند. بررسی روابط میان اجزای ارزش ویژه برند و همچنین بررسی تاثیر این مولفه ها بر ارزش ویژه برند مقصد در گردشگری کشور ایران از منظر گردشگران داخلی حایز اهمیت است و از این رو در این پژوهش، به بررسی تاثیر اجزای ارزش ویژه برند بر یکدیگر و بر ارزش کلی برند پرداخته شده است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی بوده و بر اساس روش گردآوری داده‌ها، تحقیقی توصیفی و از نوع پیمایشی محسوب می‌شود. جامعه آماری تمام مسافرانی است که از تور داخلی آژانس زاگرس استفاده نموده‌اند و حجم نمونه آماری برابر با 336 نفر می‌باشد که این تعداد با توجه به تعداد سوالات در بازه مطلوب، قرار دارد. روش نمونه‌گیری نیز به صورت تصادفی ساده بود. داده‌های موردنظر با استفاده از یک پرسشنامه استاندارد که روایی و پایایی آن مورد تایید قرارگرفته شده، از نمونه آماری جمع‌آوری شده است. تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها با استفاده از مدل‌یابی‌ معادلات ساختاری در دو بخش مدل اندازه‌گیری و مدل ساختاری با بهره‌گیری از نرم‌افزار AMOS صورت گرفته‌است. نتایج آزمون نه فرضیه این پژوهش نشان داد که آگاهی از نام تجاری بر تصویر برند و کیفیت درک‌شده برند تاثیر مثبت و معناداری دارد. تصویر برند نیز بر کیفیت درک‌شده و وفاداری برند تاثیر مثبت و معناداری دارد. از طرفی نتایج نشان داد که کیفیت درک‌شده بر وفاداری برند و وفاداری برند بر ارزش کلی برند، تاثیر مثبت و معناداری دارد.

امروزه گردشگری میراث فرهنگی و بخصوص بخش ناملموس آن برای توسعه و معرفی بهتر بسیار وابسته به عنصر نیروی انسانی زبده و کارآمد می‌‌باشد. از آنجایی که راهنمایان گردشگری به عنوان یکی از مهم‌‌ترین منابع انسانی در این صنعت شناخته می‌‌شوند و به نوعی در خط مقدم و پیشتاز رویارویی با گردشگران میراث ناملموس هستند و مواریث ناملموس برای فهم بهتر به نظر می‌‌رسد بیشتر از سایر جاذبه های گردشگری نیاز به راهنمایانی زبده دارد، در این پژوهش تلاش شده اثرات توانمندسازی راهنمایان گردشگری استان اردبیل در جذب این نوع گردشگران مورد بررسی قرار گیرد. پژوهش پیش رو، از نوع مطالعات کاربردی – توصیفی می‌‌باشد. جامعه آماری پژوهش را خبرگان، متخصصین و فعالین استان اردبیل که آگاهی و تسلط نسبت به موضوع گردشگری میراث ناملموس را داشتند تشکیل می‌‌دهند که از آنها تعداد 51 نفر به عنوان نمونه آماری (با روش نمونه‌‌گیری قضاوتی هدفمند) انتخاب شدند. به منظور تجزیه و تحلیل داده‌‌ها در بخش توصیفی از شاخص‌‌های آمار توصیفی و در بخش استنباطی از تحلیل رگرسیون برای آزمون فرضیه‌‌ها به کمک نرم افزار Spss استفاده شد. نتایج نشان داد که چهار مولفه تخصص و مهارت شغلی، دانش و اطلاعات شغلی، سطح نگرش و انگیزه شغلی تاثیر مثبت و معناداری در جذب گردشگران میراث ناملموس دارند.

امروزه توریسم فراتر از یک صنعت به مثابه یک پدیده پویای جهانی و اجتماعی دارای پیچیدگی های خاص خویش است. بسیاری از کشورهای پیشرفته، گردشگری را بهترین راه اعتلای فرهنگ، ایجاد تفاهم بین المللی و دستیابی به درآمدهای سرشار اقتصادی می دانند. یکی از مهمترین اهدف توسعه گردشگری داخلی وخارجی، توسعه فرهنگی و اجتماعی نواحی مقصد است. وبه تبع آن رسیدن به توسعه پایدار می باشد. تحقیق حاضر تاثیر گردشگری در فرآیند توسعه پایدار شهری را مورد بررسی قرار داده و نقشی که فرهنگ می تواند به واسطه گردشگری و به طور اخص گردشگری شهری دراین فرآیند برعهده بگیرد  را مطالعه و تبیین نماید. بعبارت دیگر گردشگری (صنعت توریسم) برتوسعه پایدار شهری نقش داشته و فرهنگ نیز بعنوان یکی از مولفه های توسعه در این ارتباط می باشد. لذا میتوان اینگونه عنوان نمود که ؛ فرهنگ با تاثیر پذیری از گردشگری می تواند بر توسعه پایدار شهری نقش داشته باشد.

این روزها برخی از جاذبه های جهان چنان محبوب هستند که در هر تعطیلات و یا پیک فصلی به سرعت مملو از گردشگر می شوند. تاجایی که کلمه ای برای آن بوجود آمد: اورتوریسم. اورتوریسم زمانی اتفاق می افتد که گردشگران زیادی از یک مقصد خاص بازدید داشته باشند که البته این کلمه زیاد در هر مقصد و با توجه به ظرفیت تحمل آن متفاوت تعبیر می شود. وقتی جاده های باریک مملو از وسایل نقلیه توریستی می شوند، گردشگران به دلیل ازدحام جمعیت نمی توانند از مکانهای دیدنی بازدید کنند، محیط های شکننده تخریب می شوند، به زیرساختهای مقصد فشار می آورند، همه و همه نشانه های اورتوریسم هستند. همانطور که این ازدیاد گردشگر، آنها را از سفر ناامید و پشیمان می کند، مقاصد دلخواه، طبیعت و همچنین مردم را کلافه خواهد کرد. اورتوریسم در بسیاری از مکانها در جهان به یک مشکل جدی تبدیل شده و یکی از موضوعات اساسی در گردشگری است. در مقاله حاضر، عوامل موثر در تقویت اورتوریسم و نشانه های آن را بازگو کرده و در ادامه استراتژی های کاهش اورتوریسم و راهکارهای مدیریتی مناسب کنترل این پدیده را بیان می کنیم.